REHIYON

1. 1. REHIYON V
2. 2. Rehiyon ng Bicol Binubuo ng mga lupaing: (Almanac 232) Rehiyon V - panlima sa mga may pinakamalaking pangkat ng mga etnolinggwistika sa Pilipinas: may mga Agtas na matatagpuan sa Isarog ng Iriga. Wikang Bicol - ibinatay sa Malayo Polynesian na may halong Arabia, Intsik at Kastila. (Lorenzo et al. 19) Albay Masbate Camarines Sur Sorsogon Camarines Norte Catanduanes
3. 3. Pangunahing hanapbuhay: pagsasaka at pangingisda Pangunahing produktong agrikultural - abaka, niyog, pinya, palay, mais at saging. Sa kanila nanggaling ang mga balitang pili nuts. Mayaman sa produktong metal - ginto, pilak at kromo. Pati di-metal: buhangin, graba, uling, apog, perlita, silica marmol, buhanging itim, buhanging puti, guano, at asin. Kilala ang Bicol na “Ibalon mula sa salitang Ibalio” - ilipat sa kabilang paligid o mga taong marunong tumanggap ng panauhin.
4. 4. Sa Sorsogon, unang dumaong ang mga Kastila noong 1567 at sa unang dokumento nila ay nabanggit ang Ilog Bicol. Tinawag din ang Bicol na “Los Camarines” ng mga Kastila. KATANGIAN NG MGA BIKOLANO - relihiyoso, tahimik, palakaibigan, masayahin at matibay ang loob sa mga pagsubok sa buhay. Mahilig sa pagkaing may gata at sili.
5. 5. KAUGALIAN SA PANLILIGAW: •Lagpitao o palaktaw-laktaw - unang pagkikita sa pamamagitan ng isang tagapamagitan. •Pasanco - pagsusuri ng bawat isa sa prospektibong kapareha. •Pag-agad - paninilbihan sa Tagalog. Ang panunuyo ng lalaki sa pamilya ng babae, may negosasyon din bago ikasal (dowry) o dote sa Katagalugan. •Sinakat - regalo sa babaing ikakasal mula sa mga kamag-anak na dumalo sa kasalan. •Ilinakad - ekstrang bayad pag ang babaing ikakasal ay siyang pinakamatanda sa pamilya. •Sayod (drawings) ng kasunduan sa pagpapakasal - ang dalawang panig ay nagsasagawa ng tronco (panunusog ng lahi/pinagmulang angkan para maiwasan ang pagsasama ng magkamag-anak).
6. 6. •Pagcaya - sa wakas ang pagsaksi sa kasal. •Pururan o Hurulungan - ang pagbibigay ng mga regalo. •Pastoras - kaugalian kung Kapaskuhan. Ang mga sayaw at awitin nito’y pinananatili at ipinamamana ng pamilya at kamag-anak ng “parabulo” o tagapagsanay.
7. 7. Alba
8. 8. Albay •Kabisera: Lungsod ng Legaspi •May labimpitong (17) munisipyo o bayan Pinagmulan ng salitang Albay: (a) “Ibal” - sentro ng kalakalan/bilihan, (b) “baybay” - tabing dagat, (c) “alhay” - patuyuin ang nilabhan, (d) “antabay” - sandigan para suporta, dahil ang Albay ay suporta ng Luzon. Ang pinakamalaking bahagi ng lalawigan ay nakasandig sa maalamat na Bulkang Mayon na kinuha ang pangalan sa salitang “Magayon” na ang ibig sabihin ay maganda. Sawagnan - unang pangalan ng Albay. Tinawag itong Albaybay nang gawing isang bayan noong 1616. Di naglaon, ito’y naging Albay. Hinati ito sa dalawang lalawigan: Albay at Sorsogon.
9. 9. Albay Sawagnan - unang pangalan ng Albay. Tinawag itong Albaybay nang gawing isang bayan noong 1616. Di naglaon, ito’y naging Albay. Hinati ito sa dalawang lalawigan: Albay at Sorsogon. Albay ang sentrong lalawigan ng Rehiyon V. Pagsasaka - pangunahing hanapbuhay dahil sa taba ng lupa at maganda ang klima. Abaka - pangunahing produkto
10. 10. Albay MAGAGANDANG TANAWIN: •Cagsawa Ruin, •Pali Falls, •Bulkang Mayon, •Bulkang Bulusan, •Hayop-Hayopan Cave sa Camalig, •Maglaboy Boiling Cave, •Naglagbay Lake sa Tiwi, ang •Kalayukay Beach at Beach Puro, at • Tiwi Hot Spring.
11. 11. Camarines Sur Pinakamalaki sa mga lalawigan ng Rehiyon V. Binubuo ng dalawang lungsod: Naga at Iriga at 35 munisipalidad. Pili ang kabisera o kapital nito, Bikol ang pangunahing diyalekto.
12. 12. Camarines Sur Ang Camarines Sur at Norte ay isa lamang probinsiya noon, ngunit nahati sa dalawang lalawigan: Camarines Sur at Camarines Norte na may apat na distrito: (1) distrito ng Nueva Caceres, (2) distrito ng Rinconada, (3) distrito ng Iriga, at (4) distrito ng Isarog.
13. 13. Camarines Sur Pangingisda, pagsasaka, at paghahayupan - mga pangunahing hanapbuhay. MAGAGANDANG TANAWIN: • Carolina Resort, Inarikan Dam, • Kayumanggi Resort, Malabsay Falls, • Nabontolan Spring, Penafrancia Resort, • Trinity Resort, Metropolitan Cathedral, • University of Nueva Caceres, Penafrancia Shrine.
14. 14. Camarines Norte ü Pangalawa sa pinakamaliit na lalawigan ng Rehiyon ng Bicol, na may eryang humigit-kumulang sa 2,112 kilometrong parisukat. ü Walang lungsod ang lalawigang ito, at binubuo ng labindalawang (12) bayan o munisipalidad. ü Korteng “hump” umbok sa mapa na wari’y nakasalalay sa mga karatig na lalawigan ng Quezon at Camarines.
15. 15. Camarines Norteü Pagsasaka, pagmimina at pansariling hanapbuhay (Cottage Industries)- ang pinagkakakitaan ng mga mamamayan. ü MAGAGANDANG TANAWIN: • Bagasbas Beach, Bikol National Park, • Pulong Data, Canton Cave, Lanot Soda Spring, • Mananap Falls, at ang Tulay na Lupa Reservoir.
16. 16. Sorsogon ü Isa sa pinakamakasaysayang lugar sa Pilipinas. Dito idinaos ang kauna- unahang misa sa pulo ng Luzon. Idinaos ito sa Otabu, bayan ng Bulan, Hibalong sa Magallanes na kung saan ay unang tinigilan ng mga Kastila. ü Dito natayo ang unang Katoliko sa pamamahala ni Padre Alonzo Jimenez noong 1567. Dating bahagi ng Albay ang Sorsogon, isa sa pinakabatang isla sa Luzon na ang dating pangalan ay Ibalon. ü Sinakop ng mga Kastila at ginawang kabisera noong 1649.
17. 17. Sorsogon ü Sorsogon ang kapitolyo, walang lungsod ngunit binubuo ng labimpitong (17) munisipalidad. ü Bicol na may halong Bisaya ang wikang ginagamit. ü May anim na pangunahing mataas na lugar, pinakamataas ang Bundok Bulusan na may taas na 1,559 metro. ü Bulubundukin ang kalawakang lupain ng lalawigan. ü Pangingisda, pagsasaka, pagtotroso at paghahayupan - ang pangunahing hanapbuhay. ü Abaka, palay, pili, niyog, at kopra - pangunahing produkto. ü Asin, bato, at bakal - yamang mineral.
18. 18. SorsogonMAGAGANDANG TANAWIN: • Talon Ginulajon na karugtong ng Ilog Irosin, • Bulkang Bulusan, • Rizal Beach, • Bucalbucalan Springs, • Bolos Springs, • Palhi Springs, • Cauayan Falls, • Masacot Springs, • Licol View at • San Benon Springs.
19. 19. Masbat e ü Hugis-sinsel ang Masbate. ü Binubuo ng tatlong pulo na nakahimlay sa Hilaga ng mga pulo ng Visaya at ng Hilagang Kanluran ng Bicol peninsula. ü Aroroy - bayan na nababalitaang maraming ginto. Ang pangalan ay hango sa salitang “Al oro” na itinawag ng mga Intsik. ü Ang lupain nito ay 4,048 km2, walang lungsod subalit binubuo ng dalawampu’t isang (21) bayan o
20. 20. Masbat e ü Pinakamalaki at siyang pang-11 sa pinakamalaking pulo ng kapuluan. ü Pinakamataas na bahagi ng lalawigan ang Mt. Engano na matatagpuan sa Burias na may taas na 427.63 metro. ü Pagsasaka, pag-aalaga ng baka, pangingisda, pagmimina at pagtotroso - pangunahing hanapbuhay. ü Mais, niyog, saging, bigas, at mga yamang mineral na ginto, pilak, bakal, karbon, oksido at manganese- pangunahing produkto. ü Bicol, Tagalog, Cebuano, Waray - wikang ginagamit sa Masbate.
21. 21. Masbat e MAGAGANDANG TANAWIN: • Dacu Beach Resort, • Espinosa Beach Resort, • Valencia Beach Resort, • Tinago Beach Resort, at • Matang Tubig Springs.
22. 22. Catanduan es ü Bantog ito sa taguring Pulo ng Dagat-Silangan (“Isle of the eastern Sea”) at Lupain ng Hinihinalang mga Pakpak (“Land of Hauling Wings”). ü Masasabing ito ang may pinakamaliit na sakop na lupain sa mga lalawigan ng Bicol. ü Walang matatawag na lungsod subalit may labing-isang munisipalidad o bayan. ü Ang Virac, ang pinaka-kapitolyo, at binubuo ito ng 11 na bayan. ü Pagsasaka at pagtotroso - ang kalimitang ikinabubuhay ng mga taga-Catanduanes. ü Abaka, palay, niyog, at mga halamang-ugat, troso, mga yamang mineral, ginto, pilak, marmol, manganese- pangunahing produkto.
23. 23. Catanduan es MAGAGANDANG TANAWIN: • Pinakapangunahing atraksyon ng lalawigan ay ang Bato-Balombong Falls, • Binahawan Falls sa Cabugao, • Radar Station sa Buenavista, • Baras-Macutan Falls, • Bato Tow-Cabugao Beach Resort, • Imelda Resort, • Kalapit ng Virac, • Igang Beach, • Palawig Beach Resort, • Boctot Plateau (sa pagitan ng Virac at S. Miguel).
24. 24. Literatura ng Rehiyon ng Bicol Literatura ng Rehiyon ng Bicol
25. 25. ü May mga alamat, awiting bayan, mga bugtong (patotodan), epiko, mga tula at mga pamahiin. ü Bantog na mga manunulat mula sa Rehiyong Bicol: Manuel Fuentabella Angelo de Castro Valerio Zuñiga Mariano Goyema del Prado Ben Frut Antonio Salazar Agapito San Antonio Clemente Alejandria Fortunato Reyes Juan Peñalosa Sirelo Salvador Adolfo Caro
26. 26. Rafael Gragera - sumulat ng Mayon Volcano. "The wings of time snatched by strength no longer can I climb, no longer can I visit you. I watched you from the distant plain my heart is drowned in longing pain." Salawikain o Kasabihan - nagiging batayan na ginagamit kadalasan lalo na sa “pagpapaalala sa mga tao ng maaaring kalabasan ng maling gawa.” Awiting Bayan o Kantang Suanoy - pagpapahayag ng nararamdaman at paniniwala ng mga tao na nilikha sa paraang paawit. Tumatalakay sa unang dalawang aspeto: paksa (tungkol sa pamagat ng kanta) at paghahandog (paraan ng pagpapalawak sa paksa ng mga kanta).
27. 27. Halimbawa ng mga Bugtong: •Isang bayabas, pito ang butas. •Isang bundok, hindi makit ang tuktok. •Nagtanim ako ng kahel Sa gitna ng dagat Marami ang naghahanap Isa lang ang pinalad. •Ang langit ay nababalot sa bao Ang bao ay nababalot sa tubig Ang tubig ay nababalot sa bunot.
28. 28. Halimbawa ng mga Salawikain: •Mabuti pang nag-iisa kaysa may masamang kasama. •Mabuti pa ang matakaw kaysa magnanakaw. •Better to lose money than to lose the respect of others. •Reputation is like a coconut which is hard to put back together once it is destroyed.
29. 29. Ang lahat ng talaan ng mga taong Ita sa Bundok Iriga ay may mga kantang tungkol sa: • Pag-ibig (dinusa), • Kinakanta sa pista (tolbon) • Awiting sa kalungkutan at kapighatian dahil sa pagkamatay ng isang kamag-anak (diwata) • Sarague - awiting pangritwal. • Dumago - awiting para sa namatay na ninuno. • Angoy- awitin sa burol. • Tagulaylay - awiting panggera. • Hoarasa - inaawit matapos ang isang kalamidad tulad ng pagsabog ng mga bulkan, matinding bagyo.
30. 30. Engkanto - maaaring maging anumang uri ng hayop, ibon, isad o tao. Banog - isang ibon sa gabi na isang uri ng engkanto, lumalabas sa oras ng gabi para manguha ng mga bata at ihuhulog mula sa puno ng niyog, kakaw o kawayan hanggang sa mamatay ito. Aswang - nagpapaiba-iba ng hitsura at porma tulad ng taong lumilipad sa gabi at kumakain ng ibang nilalang. Paniniwala sa mga espiritu - may kaugnay sa pamumuhay at paniniwala ng mga taga-Bikol. Hal. “Panyong Binurdahan” - isang babaeng nagngangalang Lulay ay inutusang paikut-ikutan ang ulo ni Juan. “Papel de Canton” - isang mahabang kanta na sulat diumano ng isang lalaki na ipinadala bilang pagsuyo sa kanyang minamahal.
31. 31. Sorompongaon o dugsungan - paligsahan sa pag-awit tuwing may mga kasiyahan. Ilan sa mga ito ay ang sumusunod: Manang Pulana - mayroong bersyon na nakatalang pinakamalaswa. “Nanay, may tao sa sirong” at “Si Bentoy” - awiting may kaugnayan sa pagtatalik “An Masinunodsunod” (Ang Mabuting Tagasunod) - nagmumudmud ng panutong moral, binubuo ng mga payo sa mga kabataan pagdating ng pag-ibig at pagpapakasal, at paggalang sa mga nakakatanda. “Sarong Hatol” (Isang Payo) - payo sa mga tamad na tao.
32. 32. MGA ALAMAT AT MITO Ang Pinagmulan ng Daigdig Ang Alamat ng Albay Si Irago at ang Binata Ang Alamat ng Buhi Ang Alamat ng Birheng Penafrancia Ang Alamat ng Bulkang Mayon Ang Alamat ng Iriga IBA’T IBANG KUWENTONG BAYAN Juan Osong •Ang Kapanganakan ni Juan Osong, •Ang Paglisan ni Juan Osong •Ang Hari at ang Anak ng Magsasaka •Ang Salbaheng Anak •Ang Tamad na Asawa •Ang Magsasaka at ang Pari
33. 33. IBALON Matandang Kasaysayan ng Ibalon: - “Ibalon” o “Ibalnon” ang naging tawag ng mga Kastila sa pook na ito at sa pangalang ito unang nakilala ang lupain ng mga sinaunang Bikolano. Naging batayan nito ang “ibal” o “ibay” na siyang kauna-unahang tawag ng tangway ng Bikol. Ang “iball” ay salitang pinaikli na ang Ibalyo(Bikol) o Ibaylo(Bisaya) na nangangahulugan na maging tuwiran mula sa Bisaya patungo sa kabilang ibayo sa dakong Timog Luzon.
34. 34. Katangian ng Epikong Ibalon - Binubuo ng 10 saknong, at may 4 na taludtod bawat saknong. Ang sukat ay 12 pantig ang bawat taludtod. Isinalin ni Fr. Jose Castano sa Kastila. - Ang kayarian nito ay nahahati sa dalawang bahagi: (1) Kahilingan ni Iling kay Kadugnung na awitin nitong huli ang mga pangyayaring nagpapakilala sa kabayanihan ng bayaning si Handyong (may 6 na saknong); (2) Ang awit ni Kadugnung na naglalaman at naglalahad ng mga pangyayaring naganap noong matagal na panahon. Iling - isang ibong laganap sa Kabikulan at kung inaalagaan ay maaaring turuang bumigkas ng ilang salita. Kadugnung - mang-aawit at matalinong makata at sa kahilingan ni Iling ay inawit niya ang epiko. Siya ang nagsalaysay ng epiko kay Fr. Jose Castano.
35. 35. MGA MANUNULAT NG REHIYON V: A. Aguilar, Celendonio V. B. Alejandria, Clemente Bulocon C. Arce, Alejo Guadalope D. Arrieta, Nicolas Serriano E. Bobis, Merlinda Carullo F. Fuentabella, Manuel Tria G. Perfecto, Mariano H. Salazar, Antonio Bufete I. Manalang-Gloria, Angela J. Lee, Ricky (Ricardo Arriola Lee) K. Polotan-Tuvera, Kerma aka Catalina Pascual
36. 36. Nagtatapos. Salamat!